Loạn Quách Bốc - Dấu chấm hết cho thời kỳ hưng thịnh của nhà Lý

Theo Toàn Thư: 
Năm 1208, đói to, người chết đói nằm gối lên nhau.

Cho Phạm Du coi việc quân ở Nghệ An. Du bèn làm phản, thu nạp những kẻ vong mệnh và trộm cướp, gọi là “hậu nhân” chia đi cướp bóc các nơi. Người châu Quốc Oai cũng đem bè lũ đến đóng ở Tây Kết, đường sá vì thế không thông. Vua sai Thượng phẩm phụng ngự Phạm Bỉnh Di đem quân châu Đằng đến đánh (tr.152).

Năm 1209, Kỷ Tỵ, mùa xuân, tháng Giêng, Phạm Bỉnh Di đem người châu Đằng và châu Khoái đi đánh bọn Du. Du thua trận, chạy sang châu Hồng. Bỉnh Di tịch biên gia sản của Du rồi đốt hết. Du oán giận càng sâu. Vua sai Phụng ngự gọi Du về kinh. Mùa thu, tháng 7, Bỉnh Di về đến kinh sư, sắp vào tâu, có người ngăn lại nói rằng: “Lời của Du đã đến tai vua trước rồi, vua còn chưa nguôi giận” (Cương Mục chép: Du ngầm sai người đến kinh đô đem vàng bạc đút lót cho bọn nội nhân để tâu vua rằng Bỉnh Di tàn ác giết người vô tội và bày tỏ oan trạng của mình) (tr.152). Bỉnh Di nói: “Ta thờ vua hết trung mà bị kẻ gian tặc gièm pha ư? Huống chi là có mệnh vua đòi, ta còn tránh vào đâu?”, rồi Bỉnh Di vào. Vua sai bắt, đem giam cùng với con là Phụ ở Thủy viện (Cương Mục có ý ngờ về điều ghi Phụ là con Bỉnh Di, vì Bỉnh Di là hoạn quan. Nhưng hoạn quan có thể vẫn có con từ trước khi bị hoạn). Sắp đem hành hình thì tướng của Bỉnh Di là bọn Quách Bốc nghe tin đem quân đánh trống hò reo tiến vào, đến ngoài cửa Đại Thành bị người coi cửa chống cự. Bọn Bốc phá cửa tiến vào. Vua thấy việc kíp quá, sai đem Bỉnh Di và Phụ vào chỗ bệ đá mát (có thể hiểu đó là bệ đá để ngồi mát, ở bên hoặc gần sát bậc thềm có tên là thềm Kim Tinh (Kim Tinh giai) lấy xe ngự chở xác Bỉnh Di, lấy chiếu ngự bọc xác của Phụ, theo cửa Việt Thành ra bến Đông Bộ Đầu rồi lại trở vào cung Vạn Diên, lập Hoàng tử Thầm làm vua. Bọn Đàm Dĩ Mông, Nguyễn Chính Lại đều chịu ngụy chức của Thầm. Vua lánh đến miền Quy Hóa giang (tr.152 – 153).

Như vậy, để nói rõ hơn về loạn Quách Bốc và lý giải vì sao đây là sự kiện được coi là bản lề, đánh dấu sự sụp đổ của nhà Lý và sự nắm quyền của họ Trần.

Đầu tiên, thời vua Lý Cao Tông (vị vua thứ 7 của nhà Lý), vua thích hưởng lạc xa xỉ, vơ vét của cải trong dân để xây cung điện, bắt trăm họ phục dịch nên lòng dân oán hận, các cuộc khởi nghĩa nổ ra khắp nơi.

Vào năm 1209, một vị tướng trong triều là Phạm Du lợi dụng việc được vua sai đi trông coi việc quân ở Nghệ An đã chiêu tập quân nổi dậy chống triều đình. Cao Tông liền sai tướng Phạm Bỉnh Di đi đánh Phạm Du.

Tuy nhiên Phạm Du không địch lại, thua trận bỏ trốn. Y lại về kinh đút lót cho quan lại để tau với vua, nói lời rèm pha. Cuối cùng, khi Phạm Bỉnh Di chưa kịp về kinh thành thì tiếng xấu đã đến tai vua. Nghe lời của Phạm Du, dẫn đễn việc vua Lý cho bắt giam cha con Phạm Bỉnh Di, tướng dưới trướng Phạm Bỉnh Di là Quách Bốc, biết tin liền đem quân vào thành phá để cứu chủ tướng. Vua Cao Tông hoảng loạn bỏ trốn. Bấy giờ gia tộc họ Lý mỗi người chạy một ngả.

Thái tử Lý Sảm (sau này là Lý Huệ Tông) chạy về Thái Bình nương nhờ gia tộc họ Trần. Ở đây thái tử đã phải lòng con gái Trần Lý và lấy làm vợ. Sau khi loạn ở kinh thành được dẹp thì vua Cao Tông và thái tử về lại cung. Họ Trần nghiễm nghiên được vua rất tin cẩn.
Dòng họ Trần về sau dần dần nắm trọn quyền hành trong khi nhà Lý ngày càng suy yếu. Lý Sảm lên ngôi vua thay cha nhưng không có quyền lực. Nhà Lý chính thức mất ngôi báu sau 15 năm, say khi Lý Chiêu Hoàng nhường ngôi cho chồng là Trần Cảnh.

Có thể thấy chính nhờ sự kiện Loạn Quách Bốc này mà dòng họ Trần mới có được vị thế vững chắc trong triều đình nhà Lý, làm tiền đề cho cuộc “đảo chính” của Trần Thủ Độ, lập nên triều đại nhà Trần – một trong những triều đại tồn tại lâu dài, phồn thịnh, có lực lượng quân sự mạnh mẽ nhất trong lịch sử dân tộc Việt Nam .