"Tết cả" ngày tết cổ truyền của người Việt

Tết Nguyên đán là tết mở đầu năm mới. Dân ta gọi là Tết Cả. Chỉ có gọi như thế mới nói hết tầm vóc và chiều sâu tâm hồn của nếp nghĩ, nếp sống truyền thống. Đây là lúc mở đầu vòng quay mới của vũ trụ sau bốn mùa chu chuyển.

Tết Cả là gì?

Thực ra, ngày xưa là qua một vòng trồng cây, vì một năm có một vụ sản xuất. Sống bằng nghề nông, người Việt cổ gắn bó với mùa màng, hòa nhập với môi trường (Trời – Đất) thành một khối thống nhất, hòa hợp nhau (Trời – Đất – Người). Vì vậy, chỉ đến Tết Cả mới thấy toàn thể cộng đồng cầu chúc nhau toàn diện. Với nông dân: cầu phong đăng, hòa cốc; với thợ (thủ công): mở mang trăm nghề; với nho sinh: đỗ đạt, hiển vinh; với thương nhân: một vốn bốn lời… Cũng đà ấy, với người già: bách niên giai lão; với trẻ nhỏ; hay ăn chóng lớn; với tuổi xuân: hạnh phúc lứa đôi; với vợ chồng: gia đình đầm ấm; với người hiếm: có con; với người nghèo: đủ ăn, đủ mặc; với người yếu: khỏe mạnh; với mọi người, lời chung nhất: sức khỏe và bình yên. Cũng vào dịp này, đạo lý làm người được nhắc lại để in sâu trong mối quan hệ xã hội nhiều chiều, trọn vẹn; cháu con và ông bà, cha mẹ trò và thầy; bệnh nhân và thầy thuốc; vợ chồng, anh em; họ hàng thân quyển, đồng nghiệp, bạn bè, trẻ, già… thật là một lối sống tràn đầy nhân ái, chu đáo, một lối ứng xử văn minh.

Muốn thế phải có những động tác khởi động biểu trưng của toàn thể. Vì đây là sự vận hành của vũ trụ, của xã hội. Mà lại phải khởi động đúng lúc, Tết Cả đến vào khoảnh khắc 2 năm cũ – mới gặp nhau và ly biệt. GIAO THỪA chính là điểm hội tụ và phân ly ấy. Đúng nửa đêm, phút cuối cùng của năm cũ, phút mở đầu của năm mới, mọi sự như có đột biến, đổi thay lạ kỳ, hoặc được quan niệm như vậy. Bầu trời đang triền miên trong đến tối mịt mùng và câm lặng, như nín thở, chợt một tiếng chuông chùa ngân nga…thể là những tia sáng lóe lên, pháo nổ râm ran ở mọi nhà, đồng thời trên mọi miền đất nước. Đó là thời điểm thiêng liêng nhất của một năm, đúng lúc chuyển đổi từ mùa đông băng giá khô cằn sang mùa xuân ấm áp, nảy mầm – biểu tượng của tiến triển, sinh sôi.

Theo tín ngưỡng dân gian, từ quan niệm “Ơn trời mưa nắng phải thì”, người nông dân còn cho đây là dịp để tưởng nhớ các vị thần linh có liên quan đến nông nghiệp như thần Đất, thần Mưa, thần Sấm, thần Nước… và họ cũng không quên ơn các loài vật đã cùng họ sớm hôm vất vả như trâu, bò, gia súc, gia cầm và các loại cây lương thực, thực phẩm đã nuôi sống họ.

Đồng thời, Tết cũng là dịp để gia đình, họ hàng, làng xóm, người thân xa gần sum họp, đoàn tụ thăm hỏi, cầu chúc nhau và tưởng nhớ, tri ân ông bà tổ tiên. “Về quê ăn Tết” không chỉ là khái niệm đi về, mà đằng sau nó là cả một quá trình hành hương về với cội nguồn, về nơi chôn nhau cắt rốn. Người Việt Nam có phong tục, mỗi khi năm hết, Tết đến, dù làm bất cứ nghề gì, ở bất cứ nơi đâu vẫn cố gắng để về sum họp dưới mái ấm gia đình, được khấn vái dưới bàn thờ tổ tiên, nhìn lại ngôi nhà thân yêu, nơi cất tiếng khóc chào đời, nơi mà một thời bàn chân bé dại đã tung tăng, rồi khôn lớn thành người. Cũng trong những ngày Tết, mối quan hệ họ hàng làng xóm được mở rộng ra, ràng buộc lẫn nhau thành đạo lý chung cho xã hội. Tết cũng là dịp tổng kết mọi hoạt động liên quan đến  năm cũ, chào đón một năm mới với hy vọng tốt lành cho cá nhân và cả cộng đồng.

Tuỳ theo mỗi vùng miền hoặc theo những quan niệm về tôn giáo của người Việt, các phong tục tập quán ở từng địa phương thường có đôi nét khác biệt. Nhưng xét về tổng thể, phong tục truyền thống của ngày Tết được chia làm ba khoảng thời gian, gồm: Tất niên, Giao thừa và Tân niên. Mỗi khoảng thời gian ứng với những sự chuẩn bị, lễ nghi và hình thức thể hiện khác nhau, trong đó tiêu biểu là các hoạt động: tiễn ông Công, ông Táo về trời vào ngày 23 tháng Chạp, dọn dẹp nhà cửa, đi chợ tết, gói bánh chưng, thăm mộ tổ tiên, cúng giao thừa, hái lộc, xông nhà, chúc tết, mừng tuổi, đi lễ chùa đầu năm, xin chữ...