Trận Bình Lệ Nguyên: Cuộc đối đầu "sòng phẳng" đầu tiên của quân ta và quân Nguyên Mông

Ngày 17/1/1258 tại Bình Lệ Nguyên nay là huyện Bình Xuyên, tỉnh Vĩnh Phúc, 100.000 quân Đại Việt gồm bộ binh, kỵ binh, thủy binh, tượng binh do Vua Trần Thái Tông, tướng Lê Phụ Trần chỉ huy đón đánh khoảng 20.000 ~ 30.000 quân Mông Cổ cùng 20.000 chư hầu Đại Lý do Ngột Lương Hợp Thai, Aju (A Truật), Cacakdu (Triệt Triệt Đô) chỉ huy.

 

Bình Lệ Nguyên (1258): Đây là cuộc đụng độ đầu tiên giữa quân, dân nhà Trần với đội quân xâm lược hung hãn đến từ Mông Cổ do Ngột Lương Hợp Thai chỉ huy. Trận đánh vào ngày 17/1/1258 tại Bình Lệ Nguyên (Bình Xuyên, Vĩnh Phúc). Đối đầu với đội quân Mông Cổ, quân đội nhà Trần dưới sự chỉ huy trực tiếp của vua Trần Thái Tông đã thất bại, không thể ngăn cản bước tiến quân thù. Nghe theo lời của tướng Lê Tần (Lê Phụ Trần), vua cho lui binh chiến lược, tránh đối đầu trực tiếp với quân thù đang mạnh.

 

Sứ giả nhà Nguyên tới Đại Việt và bị bắt giam sau đó

 

Trước đó, vào 1257, Ngột Lương Hợp Thai sai sứ sang Đại Việt, chiêu hàng vua Trần. Trần Thái Tông chẳng những không chịu khuất phục mà còn bắt giam 3 tên sứ giả vào ngục. Đợi mãi không có tin của sứ giả đến chiêu dụ vua Trần, Ngột Lương Hợp Thai xuất quân tiến vào Đại Việt.

 

Cánh quân đi đầu của Mông Cổ tiến dọc theo bờ sông Thao, lấn sâu vào đất Đại Việt. Còn một cánh do con trai của Ngột Lương Hợp Thai là A Truật đi sau một đoạn để yểm trợ. Hai cánh quân này vừa tiến vừa thăm dò tình hình quân Trần để cấp báo cho đại quân phía sau.

 

Sau khi nhận được tin, vua Trần Thái Tông đã bàn bạc với các tướng sĩ và quyết định tổ chức một trận đánh chính diện lớn có tính chất quyết chiến ở Bình Lệ Nguyên. Đây là một cánh đồng cao bên cạnh khúc sông Cà Lồ có nhiều chỗ uốn lượn, tạo ra một bãi chiến trường tương đối bằng phẳng nhưng khá phức tạp và bị sông chia cắt.

 

Chọn chiến trường ở đây, với sông Cà Lồ làm chiến hào thiên nhiên chặn quân Mông Cổ, trong điều kiện khả năng đánh bộ của ta và Mông Cổ tương đường thì rõ ràng cái địa lợi đã thuộc về Đại Việt ta. Nhưng khả năng đánh bộ của ta trên địa hình bằng phẳng như vậy không thể dễ bề khống chế đội quân kỵ, bộ thiện chiến của Mông Cổ.

 

Nhà Trần đưa lực lượng tới Bình Lệ Nguyên

 

Thuyền binh của Đại Việt chở quân, voi, ngựa đến Bình Lệ Nguyên. Quân lính, voi và ngựa đổ bộ lên cánh đồng, dàn trận san sát, vua Trần thân chinh chỉ huy cùng 6 loại quân đi chống giặc (6 quân là các quân Thiên Thuộc, Thiên Chương, Thánh Dực, Chương Thánh, Thần Sách, Củng Thần. Đó là toàn bộ quân chủ lực nhà Trần lúc đó). Thuyền được đưa tránh xuống bến Lãnh Mỹ ở khúc sống phía dưới (nay là xóm Bến, làng Thịnh Kỷ, Mê Linh, Vĩnh Phúc), có nhiệm vụ đón bộ binh nếu thế trận trên bờ bất lợi.

 

Trần Thái Tông trực tiếp chỉ huy cuộc chiến.

 

A Truật cho quân đi dò thám, thấy tình hình chuẩn bị ứng chiến của quân đội nhà Trần liền thông báo cho cha. Được tin báo, ngày 12 tháng Chạp âm lịch (17 – 1 – 1258), Ngột Lương Hợp Thai tiến vào và gặp hai cánh đi trước ở Việt Trì ngày nay. Hợp quân xong, đại quân Mông Cổ tiến đến nơi quân Trần chốt giữ và dàn trận bên kia bờ để chuẩn bị tấn công.

 

Diễn biến

 

Mở đầu trận đánh, Ngột Lương Hợp Thai chia làm 3 đội: tiên phong do Triệt Triệt Đô, đại quân do Ngột Lương Hợp Thai thống lĩnh, hậu quân do Khaidu và con trai A Truật phụ trách. Đạo quân tiên phong gồm 1000 người do Triệt Triệt Đô chỉ huy đi trước, vượt sông nhưng không đánh ngay mà chờ cánh quân tập hậu đánh vào sau lưng quân Đại Việt rồi mới xông vào cướp thuyền, còn đại quân thì mới xung trận trực tiếp vào quân Trần. Ý đồ của Ngột Lương Hợp Thai là bằng một trận giao chiến có thể san bằng trận địa quân Trần, bắt sống vua Trần vì viện quân đã bị cánh quân tập hậu của Khaidu và A Truật chặn đứng còn nếu rút chạy bằng thuyền bè thì phương tiện đã bị cướp.

 

Quân Nguyên vượt sông, đổ bộ Bình Lệ Nguyên

 

Nhưng kế hoạch tác chiến lợi hại của Ngột Lương Hợp Thai đã bị phá sản do sự hăng máu chiến đấu của tướng tiên phong. Triệt Triệt Đô vừa sang được sông, leo lên bờ, gặp ngay quân Trần là đánh ngay, quên mất nhiệm vụ cướp thuyền. Thành ra chỉ một đạo tiên phong Mông Cổ đã lọt vào trận địa trùng điệp của nhà Trần. Lúng túng trước tình thế ấy, Ngột Lương Hợp Thai vội vã xua đại quân vượt sông và đáng lẽ là lực lượng xung kích thì thành ra là quân tiếp ứng, cả đến cánh hậu quân đi cắt đường tiếp viện của ta thì cũng xông vào trận địa quân Trần.

 

Trận hỗn chiến xảy ra. Nhờ địa hình chiến trường phức tạp, quân Trần không bị phô ra nên lúc đầu chiếm ưu thế, hạ gục nhiều lính Mông Cổ.

 

Quân Đại Việt chiếm ưu thế ở thời điểm đầu

 

Đội tượng binh to lớn của quân Trần dàn hàng chữ nhất (一), đồng loạt xông lên che chắn cho lục quân Trần phía sau thẳng tiến vào quân Mông Cổ. Đoàn ngựa chiến Trung Á hoảng sợ trước những thớt voi đồ sộ, quay đầu bỏ chạy, hàng tiền quân kỵ binh Mông Cổ rối loạn. Quân Trần thừa thắng hăm hở reo ồ ạt tràn lên.

 

Nhưng đại quân Mông Cổ lại gồm những chiến binh thiện xạ bách phát bách trúng và giàu kinh nghiệm trận mạc. A Truật phất hiệu lệnh, đội kỵ binh chia làm tả hữu dạt sang hai cánh, và tung vào những tay cung thiện xạ Mông Cổ gương cung tên bắn vào đội tượng binh Trần. Những yếu điểm của voi là mắt, vòi, tai bị ghim đầy tên, những con voi này hoảng sợ, lồng lên tháo chạy. Đến lượt quân Trần bị hỗn loạn, bầy voi chạy càn, giẫm đạp, xé nát các cánh quân, quản tượng hết phương điều khiển. Thế trận Trần bất lợi dần.

 

Tiếng tù và Mông Cổ rúc lên từ hai phía, đội kỵ binh quay ập lại từ hai phía, tiếng thét xông trận vang trời, vó ngựa phi rầm rập rung chuyển mặt đất. Vua Trần Thái Tông vẫn ra sức đốc thúc quân sĩ và tự thân chinh xung trận, tự mình xông pha giữa tên đạn, kèm bên là danh tướng Lê Tần.

 

Trận đánh càng kéo dài thì lối đánh của quân Trần tỏ ra không đương đầu nổi với với lực lượng kỵ binh, bộ binh cơ động lợi hại và những cung thủ thiện xạ nổi tiếng của Mông Cổ. Chiến tuyến quân nhà Trần bị chọc thủng, các cánh quân bị chia cắt, vây thành từng cụm nhỏ, bị tiêu diệt dần. Trận xáp chiến diễn ra ác liệt, xem chừng chẳng cầm cự được bao lâu nữa vì đội hình quân Trần đã bị đánh tan tác. Các tướng có người khuyên vua nên ở lại đánh quyết tử, có người khuyên nên rút quân. Mưu sĩ Lê Tần đã có lời khuyên đúng đắn với vua rằng: ”Như thế này là bệ hạ chỉ đánh một dốc ván túi thôi! Hãy nên tạm lánh chúng!”.

 

Quân Trần lộ điểm yếu, quân Nguyên chọc thủng chiến tuyến

 

Lời nói sáng suốt giữa giữa cuộc chiến hiểm nghèo này đã khiến vua Trần thức tỉnh hẳn. Người đứng đầu trận Bình Lệ Nguyên, đứng đầu cơ đồ Trần, đứng đầu cả sự nghiệp kháng Mông Cổ, cuối cùng đã quyết định bỏ trận địa, rút rui để bảo toàn lực lượng, chờ cơ hội về sau.

 

Trong khi đó, Triệt Triệt Đô đã kéo được quân đến gần bến thuyền của quân Đại Việt, cố gắng thực hiện âm mưu cướp thuyền hòng bắt sống vua Trần. Vừa kịp đúng lúc tướng Phạm Cự Chinh cùng quân cứu viện đã liều chết xông ra ứng chiến chặn ngang quân Triệt Triệt Đô và hi sinh. Nhờ vậy, vua và quan quân Trần kịp thoát lên thuyền.

 

Kỵ binh Mông Cổ truy kích, bám theo thuyền của quân Trần đang xuối dòng. Vừa phóng ngựa dọc bờ, vừa ra sức bắn tên như mưa hòng giết vua Trần. Lê Tần nhanh trí vớ tấm ván thuyền che cho vua. Đến khi chiến thuyền vượt khỏi tầm bắn, tấm ván chi chít tên cắm như lông nhím. Đoàn thuyền xuôi dòng về Phù Lỗ.

 

Phạm Cụ Trích tử trận sau khi chặn đường quân Nguyên đuổi theo vua Trần

Kết quả

 

Đây là trận đánh lớn đầu tiên diễn ra bởi quân Đại Việt và Mông Cổ. Có thể coi như quân Mông Cổ đã thắng trận. Ngoại trừ sai lầm của Triệt Triệt Đô nên quân Mông Cổ đã thất bại trong việc bắt sống vua Trần. Hoảng sợ, Triệt Triệt Đô đã uống thuốc độc tự vẫn. Nhưng cuộc rút rui thành công của Trần Thái Tông cũng có thể coi như thành công lớn về nhiều mặt (tuy quân số nhà Trần tổn thất khá nặng).

 

Trước hết sự an toàn của bậc quân vương triều Trần nước Đại Việt, cũng là người chỉ huy cuộc kháng chiến của dân tộc, một khi được đảm bảo, sẽ là một điều kiện quan trọng để những diễn của lịch sử vương triều, đất nước và sự nghiệp kháng chiến có thể tiếp tục vận hành và không đứt đoạn.

 

Còn quan trọng hơn – về mặt lý thuyết chiến tranh, khoa học quân sự và truyền thống giữ nước của dân tộc. Đó là việc tìm ra bài học: ”Không đánh một ván dốc túi” và ”tạm lánh trước thế mạnh của giặc”.

 

Nguồn: Theo LỊCH SỬ VIỆT NAM

Ảnh: Phim hoạt hình Khát vọng non sông