Trống đồng Đông Sơn – Minh chứng cho một nền văn hóa xuất phát từ Việt Nam

Trống đồng là biểu tượng của tinh hoa văn hóa truyền thống dân tộc, phản ánh những nét độc đáo và đặc sắc nhất của nền văn minh lúa nước mà người Việt cổ đã xây dựng nên.

Trống đồng là hiện vật đóng vai trò quan trọng bậc nhất trong lịch sử của vùng nam Đông Á và Đông Nam Á trong khoảng hơn 2700 năm gần đây. Nguồn gốc của trống đồng là từ văn hóa Đông Sơn, nền văn hóa xuất phát từ Việt Nam, các bằng chứng khảo cổ cũng cho thấy trống đồng Đông Sơn có nguồn gốc từ nền văn hóa chung của cộng đồng tộc Việt.

Trải qua hơn 2700 năm lịch sử, văn hóa Đông Sơn sau đó đã sụp đổ dưới những bước chân xâm lược của người Hoa Hạ vào đất Việt, nhưng những ảnh hưởng của trống đồng không suy giảm, trống đồng vẫn sự hiện diện trong địa bàn cũ của văn hóa Đông Sơn, thậm chí, nó còn mở rộng hơn tầm ảnh hưởng tới nhiều vùng khác.

Theo quan niệm của người xưa, tiếng trống tượng trưng cho tiếng sấm sét, báo hiệu cho mưa thuận gió hòa, giúp cây cối, mùa màng tốt tươi. Người ta thường đánh 3 tiếng trống. Tiếng thứ nhất tượng trưng cho thiên, tiếng thứ 2 tượng trưng cho địa, tiếng thứ 3 tượng trưng cho nhân, ý chỉ thiên thời, địa lợi, nhân hòa.

Bảo tàng Lịch sử Quốc gia hiện trưng bày 2 hiện vật trống đồng Ngọc Lũ và Hoàng Hạ, tiêu biểu cho văn hóa Đông Sơn. Trong đó, trống đồng Ngọc Lũ được phát hiện khi đắp đê Trần Thủy tại xã Như Trác, huyện Nam Xang (nay là huyện Lý Nhân, tỉnh Hà Nam) năm 1893, sau đó được về thờ tại đình làng Ngọc Lũ (huyện Bình Lục, tỉnh Hà Nam). Tháng 4/1903, trống được Viện Viễn Đông Bác cổ sưu tầm và sau đó được lưu giữ tại Bảo tàng Louis Finot (nay là Bảo tàng Lịch sử Quốc gia).

Trống đồng Ngọc Lũ được công nhận là Bảo vật Quốc gia năm 2012. Trống có niên đại khoảng cách đây khoảng 2.000 - 2.500 năm; có kích thước: đường kính mặt: 79,3 cm; đường kính chân: 80 cm; cao: 63 cm. Ảnh: Trung Nghĩa

Về mặt niên đại, thì trống đồng được tìm thấy sớm nhất tại miền Bắc Việt Nam và Vân Nam (700-800 năm BC). Văn hóa Điền của Vân Nam và người Lạc Việt của miền Bắc Việt Nam là hai văn hóa có nguồn gốc từ cộng đồng tộc Việt, nghiên cứu quốc tế cũng cho thấy văn hóa Điền có nguồn gốc từ vùng văn hóa Việt.

Tại vùng đồng bằng sông Hồng, các nhà khảo cổ cũng đã tìm thấy mô hình trống đồng bằng gốm có niên đại vào khoảng 850 năm TCN, đây là phiên bản sơ khai nhất và sớm nhất của trống đồng Đông Sơn được tìm thấy.

Trống đồng gốm tí hon có niên đại vào khoảng 850 năm TCN được tìm thấy tại vùng đồng bằng sông Hồng.

Tại Việt Nam cũng là nơi duy nhất tới nay tìm được khuôn đúc trống đồng Đông Sơn truyền thống, có niên đại vào khoảng thế kỷ IV sau công nguyên, sớm hơn so với khuôn đúc trống Đông Sơn tại Indonesia. Điều này đã trực tiếp chứng minh rằng trống đồng được đúc ở trong vùng miền Bắc Việt Nam, chứ không phải đem từ nơi khác tới.

Các mảnh khuôn đúc trống đồng được tìm thấy tại Luy Lâu. Nguồn: Bảo tàng Bắc Ninh, dẫn; Bảo tàng lịch sử quốc gia.

Hoa văn trang trí trên trống đồng được phủ kín từ với các biểu tượng từ thời đại kim khí, hình ảnh sinh hoạt của người dân và các con vật tổ. Đặc biệt, yếu tố âm dương được thể hiện rõ ràng và tương xứng, với ngụ ý âm dương hòa hợp, từ đó phát triển ra muôn loài.

Mặt trống trang trí hình mặt trời 14 tia, tượng trưng cho dương, giữa các tia trang trí hoa văn lông đuôi chim công hình tam giác, tượng trưng cho âm. Trên mặt trống trang trí các hình người nhảy múa, đua thuyền... đối xứng qua tâm, chia thành 5 nhóm. Trong đó, trang trí và mô tả các hình người đội mũ lông chim nhảy múa, cầm vũ khí, thổi khèn, đánh trống đồng.

Hình ảnh người đứng trên bục cao của thuyền bắn Thiên lang trên trống đồng Ngọc Lũ.

Hình ảnh các loài chim thể hiện cho sự sùng bái thiên nhiên. Với quan niệm chim chính là tổ tiên của loài người, hình ảnh quả trứng trong truyền thuyết Lạc Long Quân – Âu Cơ hoặc họa tiết chim thể hiện sự biết ơn tổ tiên.

Ngoài chức năng chính là một nhạc cụ quan trọng, trống đồng còn là biểu tượng quyền lực của các thủ lĩnh Đông Sơn.

Ngày nay, vẫn còn nhiều hạn chế trong việc khảo cứu về trống đồng và văn hóa Đông Sơn, tuy nhiên việc bảo tồn và đưa trống đồng cũng những giá trị văn hóa thời cổ đại trở về với đời sống của người Việt thời hiện đại là điều cần hướng tới, để người Việt có những hiểu biết và thái độ trân trọng nhất định đối với văn hóa dân tộc.