Bảo vật hơn 1000 năm tuổi do hoàng tử nhà Đinh dựng nên

Dưới thời nhà Đinh, Phật giáo có ảnh hưởng lớn trong xã hội. Ngày nay tại Ninh Bình còn lưu giữ những bảo vật vô giá - minh chứng của một thời kỳ lịch sử vàng son.

Theo nghiên cứu, các cột kinh Phật thời Đinh tại Kinh đô Hoa Lư do Nam Việt vương Đinh Khuông Liễn - con trai trưởng của vua Đinh Tiên Hoàng cho dựng. Cột kinh thời Đinh được phát hiện lần đầu vào năm 1963. Trong quá trình khai quật khảo cổ, các Cột kinh Phật thời Đinh được phát hiện ở ven bờ phải sông Hoàng Long và vùng ngoại thành cố đô Hoa Lư.

Bảo tàng tỉnh Ninh Bình hiện lưu giữ bộ sưu tập cột kinh Phật thời Đinh rất có giá trị về mặt lịch sử, điêu khắc, văn hóa và tôn giáo. Số cổ vật này đã được công nhận bảo vật quốc gia đầu năm nay.

Mô hình bộ sưu tập cột kinh Phật trưng bày tại Bảo tàng tỉnh Ninh Bình. Ảnh: Lam Sơn

Bộ sưu tập Cột kinh Phật thời Đinh gồm 49 đơn vị hiện vật với 29 số kiểm kê (gồm cột kinh và những bộ phận của cột kinh được chế tác từ đá, nặng gần 120 kg). Các bộ phận được lắp gá với nhau bằng hệ thống mộng ngõng, không chất phụ gia kết dính, không sử dụng chằng buộc hay vật liệu chống đỡ khác, được dựng thẳng đứng trên mặt đất. Mỗi cột kinh hoàn chỉnh có 6 bộ phận cấu thành theo thứ tự từ dưới lên gồm: chân tảng, chân đế, thân cột, thớt đệm, đài sen và búp sen. Trên các mặt của thân cột khắc văn tự chữ Hán. Số chữ Hán trên mỗi cột khoảng từ 545 đến 563 chữ. 

Theo hồ sơ lưu trữ, cột kinh đầu tiên được phát hiện năm 1963. Quá trình đào đắp đê sông Hoàng Long tại xã Trường Yên, huyện Hoa Lư, người dân sau đó phát hiện thêm 15 cột kinh, trong đó có ba cột tương đối nguyên vẹn.

Tiến hành khảo cổ và mở rộng tìm kiếm ở nhà người dân xung quanh di tích Cố đô Hoa Lư, Bảo tàng Ninh Bình sưu tầm thêm các cột kinh cùng nhiều bộ phận.

Phần thân cột kinh Phật ký hiệu số 667 với văn tự khắc chữ Hán còn khá nguyên vẹn. Ảnh: Lam Sơn

Căn cứ đặc điểm nhận dạng, các nhà nghiên cứu sắp xếp 49 hiện vật thành 29 cột kinh song chỉ có một cột còn nguyên vẹn 6 bộ phận. Số còn lại đều bị khuyết ít nhất một hoặc năm phần còn lại. Do nằm dưới lòng đất thời gian dài nên hầu hết hiện vật bị bào mòn, gãy vỡ, văn tự bị mờ một phần hoặc mờ hoàn toàn. Trong số cột kinh lưu giữ tại Bảo tàng Ninh Bình, có bốn thân cột còn đọc được tương đối đầy đủ thông tin.

Nội dung khắc trên các cột kinh khá giống nhau, gồm hai phần chính là kinh Phật và lạc khoản. Ở phần kinh đều khắc bài chú phiên âm từ tiếng Phạn trong kinh Phật Đỉnh Tôn Thắng Đà la ni, còn gọi là Phật Đỉnh Tối Thắng Đà la ni hay Tối Thắng Phật Đỉnh Đà la ni tĩnh trừ nghiệp chướng chú kinh (Đức Phật tối cao vượt lên tất cả, chiến thắng tất cả). Phần lạc khoản cho biết họ tên, chức vụ của người cho dựng cột kinh, lý do dựng cột kinh và thông tin niên đại.

Các nguồn sử liệu và văn tự khắc trên hiện vật cho thấy số cột kinh Phật tại cố đô Hoa Lư do Nam Việt vương Đinh Liễn hay Đinh Khuông Liễn, con trai trưởng của vua Đinh Tiên Hoàng, cho dựng trong khoảng 6 năm (973-979).

Phần dịch nghĩa của cột kinh ký hiệu 667 nêu lý do Đinh Liễn cho dựng bảo tràng nhất bách tọa (100 tòa kinh báu) để cầu cho người em Đính Noa Tăng Noa. Người em này, theo Đại Việt sử ký toàn thư, chính là thái tử Đinh Hạng Lang, con trai thứ hai của vua Đinh Tiên Hoàng.

Theo quan niệm, các tăng ni, thiện nam tín nữ khi thấy hay ở gần kinh tràng thì tội nghiệp sẽ tiêu tan. Chất liệu phổ biến để dựng kinh tràng là đá hay còn gọi là các Tôn Thắng thạch tràng. Có nhiều loại khác nhau nhưng cột kinh tràng nói chung được chia làm hai loại: cột kinh dựng để cầu phúc, tu công tích đức cho chúng sinh và cột kinh dựng cho người chết. Số cột kinh Phật thời Đinh ở Hoa Lư mang cả hai ý nghĩa này.

Các nhà nghiên cứu đánh giá, bộ sưu tập Cột kinh Phật thời Đinh là các hiện vật gốc độc bản, không trùng lặp và có hình thức độc đáo, có giá trị đặc biệt về lịch sử, văn hóa. Mỗi cột kinh được lắp ghép từ 6 phần, trong đó mỗi bộ phận đều có chức năng riêng biệt, có hình khối, tỉ lệ hài hòa, có sự chuyển đổi khối hình và đường nét mềm mại giữa các bộ phận. Điều độc đáo trong việc ghép mộng để dựng cột kinh không chỉ đòi hỏi kỹ thuật mà cần cả tư duy, thẩm mỹ, bàn tay khéo léo của người thợ.

Nguồn: Tổng hợp